کارکردهای فرهنگی اربعین حسینی
براساس روایات موجود، زیارت کربلای معلا با پای پیاده در زمان شیخ انصاری مرسوم بوده است؛ اما در برههای از زمان به ورطه فراموشی سپرده میشود که درنهایت توسط شیخ میرزا حسین نوری، دوباره احیا میشود.
امام صادق(ع) در کاملالزیارات درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده، میفرمایند: «کسىکه با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمی دارد، یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو میکند و یک درجه مرتبهاش را بالا مىبرد.»
اربعین در فرهنگ تشیع، کارکردهای فراوانی دارد؛ در راهپیمایی اربعین حسینی، بسیاری از ارزشهای ناب مشهود است؛ در این همایش جهانی، نشانههای بسیاری از اخوت دینی، تزکیه نفس و تلاش برای تقرب الهی در دلشیفتگان و بندگان مؤمن خدا موج میزند.
برخی از مهمترین کارکردهای اربعین به شرح ذیل است:
1- تشکیل سرمایه اجتماعی جهانی
در عصر حاضر، سرمایه اجتماعی بهعنوان یک تشکل غیررسمی کارکردهای فراوانی دارد و در بسیاری از فعالیتهای اجتماعی حضور داشته و در ایجاد و ارتقاء مشارکت اجتماعی آحاد جامعه، تحولات قابلوصفی را شکل داده است؛ امروزه کارکرد سرمایه اجتماعی و فعالیتهای فرامکانی و فرازمانی آن توانسته است، بخشی از مشکلات مردم را بدون حضور دستگاه حاکمیت مرتفع کند.
صرفنظر از وجود گروههای مختلف در قالب سرمایه اجتماعی در گستره جمهوری اسلامی ایران، جوانان مؤمن و انقلابی ایران اسلامی، بزرگترین سرمایه اجتماعی نظام هستند که در عرصههای گوناگون درخشیدند. حضور گسترده و بینظیر نسل جوان در راهپیمایی اربعین حسینی، بیانگر عمق دلدادگی آنان به ارزشهای والای اسلامی و توجه به آموزههای قرآنی است.
برخلاف القاء رسانههای غربی، نسل سوم و چهارم انقلاباسلامی نیز همانند نسلهای پیشین، همچنان در مسیر دین و معنویت و باورهای الهی درحال خروشاند؛ آنهم درست در برههای از زمان که با انواع و اقسام تبلیغات رسانهای جبهه حریف مواجه هستند. تحمل سختیها و شداید این مراسم، حاکی از آن است که نسل جوان جامعه ایران، برای امتداد فرهنگ دینی و انقلابی، عزم خود را جزم کرده و سرمایه اجتماعی جهانی را شکل داده است.
2- شکلگیری امت واحده اسلامی
یکی از بزرگترین مشکلات پیشروی جهان اسلام، عدم وجود وحدت بین مذاهب و فرق اسلامی است که در عصر حاضر، جهان اسلام ضربات بسیاری از ناحیه جبهه استکبار متحمل شد. دشمنان اسلام از این ضعف موجود، بیشترین بهره را بردهاند و هر روز شاهد آماج حملات سخت و نرم نسبت به امت اسلامی هستیم. راهپیمایی اربعین حسینی میتواند تمامی مسلمانان جهان را صرفنظر از هرگونه تفکر و سلایق، در یک برهه از زمان دورهم جمع کند و به تجمیع و تفکر آرا و اندیشه ناب اسلامی بپردازد.
3- قدرت تاریخساز
تاریخ یک ملت، هویت و نماد تمدنی آن است؛ مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) تاریخ را با بزنگاههای سرنوشتساز آن میشناسند و در این رابطه میفرمایند: «عاشورای سال61 هجری، یکی از آن بزنگاهها است که مسیر تاریخ و سرنوشت جامعه مسلمین را تغییر داد. خون سیدالشهدا(ع)، حیاتی دوباره به کالبد امت اسلامی بخشید.» ایشان در بخش دیگری از سخنان خود فرمودند: «پیادهروی اربعین هم یکی دیگر از آن بزنگاههای تاریخ در عصر و سالهای اخیر است» و آن را بزرگترین گردهمایی عالم بهحساب آوردند؛ همگان نیک میدانند که این مراسم، امروز به یک حرکت عظیم جهانی تبدیل شده و تاریخ ماندگاری را برای جهان اسلام رقم زده است.
4- شکلگیری هویت جدید
هویتجویی و هویتخواهی، پدیده مهمی است که بسیاری از عوامل در ایجاد و تشکیل آن اثرگذار است. راهپیمایی عظیم اربعین، ظرفیتهای گستردهای را شکل داده است که جوان جویای حقیقت و یابنده هویت، هرسال در موسم اربعین بهدنبال آن است تا پاسخ آرمانخواهی و کرامت انسانی را بیابد.
جوان ایرانی با تأسی از واقعه عاشورا و دلدادگی به سالار شهیدان و یاران باوفایش، برای شرکت در این واقعه جهانی آماده میشود و با رفتار عملی، خود را شیفته خاندان اهلبیت عصمت و طهارت(ع) میداند. این هویتهای جدید، ناشی از اوج مشارکت جوان ایرانی در سالهای گذشته است که در بعد مناسکی کسب کرده است. با نگاه جامعهشناختی، مراسم اربعین جوانان را از اقصینقاط دنیا دورهم جمع کرده و هویتهای جدیدی را در آنان شکل داده است؛ هر فردی خود را در میان انبوهی از انسانهای شیفته عدالتخواهی و حقطلبی میبیند که در ابعاد فکری و عملی، همراه و هممسیر و همپیماناند؛ هرچند ممکن است همزبان نباشند. درحقیقت، این احساس و همدلی و تجارب معنوی و اخلاقی، به محیط زندگی اجتماعی دیگران نیز تسری مییابد و روزبهروز شاهد هویتهای جدید در دنیا هستیم.
5- تقویت ارتباطات بین فرهنگی
فرهنگ هر ملت، نشانه هویت مردم آن است که میتواند مسیر زندگی و تعالی یک جامعه را رقم بزند. مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) میفرماید: «هرگاه صحبت از فرهنگ نمودم، منظور فرهنگ انقلابی و اسلامی است که نیاز امروز بشر است.» فرهنگ میتواند باعث انسجام و ارتباط عمیق بین خردهفرهنگها شود؛ بازآفرینی قیام اباعبدالله(ع)، یک فرهنگ است و تبیین آن، استحکام پیوند میان مردم میشود. آثار و نتایج ارتباط فرهنگی را میتوان در تعامل اجتماعی و اعتقادی میان زائران اربعین حسینی، بهخوبی مشاهده کرد.